Winnaar augustus 2024

Been

- Nico van Meerkerk - Illustratie: Tjade Witmaar -

Het was zo’n café dat je aantreft in de naoorlogse wijken van de grotere steden. Op de hoek van een flat, met op trottoirhoogte deels dichtgespijkerde winkels en drie woonlagen daarboven. Een schotelantenne aan minstens de helft van de balkons. Afgaande op de neonletters achter het raam, voor zover niet kapot, zou ik zo dadelijk café ’t Hekje binnen treden.

Direct vóór het café stond een roestige Chevrolet Camaro met twee wielen half op de stoep geparkeerd. Op de achterruit de sticker van een sportschool. Sportschool of niet, vijftig meter lopen was voor de chauffeur kennelijk te veel. Aan de buitenkant klopte het beeld in alle opzichten. Een café als dit ontbrak nog op mijn lijstje.

Binnen moest ik tussen twee zware fluwelen gordijnen door, waarna ik plaats nam aan een hoek van de bar. De man achter de bar had niet op- of omgekeken en hetzelfde gold voor de vier gasten.

Bij het raam zat een oudere man, in versleten kleren en op pantoffels. Op de sociale ladder nog net één trede boven de klasse der daklozen.

Aan het biljart waren twee heren verwikkeld in een partij tien over rood, vader en zoon, te oordelen naar de gelijkenis in kleding, coiffure en tattoos. Ik schatte de zoon op een jaar of veertig. Hun postuur was, vriendelijk gezegd, geen promotie voor een sportschool.

De vierde bezoeker was ook op leeftijd, hij had wit haar en zag er nog tamelijk fit uit. Hij was tegelijk in de weer met een telefoon en een rekenmachine. Een koppelbaas vlak voor zijn emeritaat, leek me.

In een hoek van de verveloze ruimte stond een jukebox, de stekker lag naast een stopcontact op de grond. Van de belendende fruitmachine ging niemand rijk worden, getuige de handgeschreven mededeling ‘betaald niet uit’. Uit een speaker aan het plafond motregende Hazes.

Boven de toog hingen twee ingelijste spreuken. Jan Krediet woont hier niet, luidde de ene. Alle begrip, vond ik, boter bij de vis. De clientèle maakte geen overdreven solvabele indruk.

De tweede spreuk was nieuw voor me. Tussen twee flessen vieux viel de volgende, bepaald pakkend te noemen tekst te lezen:

‘Wie worst eet of een weduwe trouwt, weet nooit wat er is in gedouwd.’

Toegegeven, in zijn rauwe directheid een niet licht te negeren waarschuwing. Wie bedacht een dergelijk aforisme en waarom spijkerde je het aan de muur? Ik vroeg me af of de waard hier uit eigen sombere ervaring sprak.

De hele ambiance was van de treurige landerigheid waarmee medailles werden verdiend, ware treurige landerigheid een Olympische discipline.

Ik wendde me tot de kastelein. ‘Wat een fijn etablissement hebt u hier,’ sprak ik. ‘U zou mij zeer verplichten met een jonge klare.’

De aangesprokene keek me onbewogen aan. De laatste positieve recensie van het interieur dateerde vermoedelijk van kort na de openng. Zwijgend zette de kastelein een borrel voor me neer.

‘Prosit!’, zei ik tegen iedereen en tegen niemand tegelijk. ’Het blijft toch altijd een dingetje, zo’n begrafenis.’

‘Gecondoleerd,’ sprak de oudste biljarter, als in een reflex.

‘Dank u. Vierenvijftig. Veel te jong natuurlijk.’

Nu voelde de kastelein zich ook geroepen. ‘Familie?’ informeerde hij, terwijl hij met zijn rug naar me toe de glazen droog poetste.

‘Vriendelijk dat u het vraagt. Nee hoor, ik kom net van Zorgvliet. Ik was daar beroepshalve.’

In mijn binnenzak tastte ik naar mijn kaartjes. Ik pakte er eentje uit en legde het in het zicht van de kastelein op de bar.

Jacques Du Pré

- funerair foto- en videograaf -

De kastelein bekeek het kaartje met de minimale belangstelling die hij beroepshalve diende op te brengen. Ik zag hem denken, wat betekent funerair in godsnaam en ook, dat hij geen zin had om het te vragen, waarna hij niettemin vaststelde:

‘Ah, meneer is fotograaf.’

‘Zeker, van begrafenissen en crematies,’ bevestigde ik. ‘En videograaf. Desgewenst leg ik de uitvaart op film voor u vast.’

Ik nam een volgende teug van de jenever. Om me heen proefde ik een begin van belangstelling. Op de jongste van de twee biljarters na, kwam voor alle aanwezigen het eigen verscheiden zoetjesaan in zicht.

‘En wat inmiddels een interessante niche begint te worden: een gefilmd interview met de overledene. Gemaakt vlak voor zijn of haar dood natuurlijk.’

Deze toevoeging moest even indalen. Na een paar seconden ging ik verder. ‘Desgewenst kom ik bij de stervende aan huis om zijn laatste woorden op te nemen. Hoeveel hij heeft gehouden van vrouw en kinderen bijvoorbeeld, of om sorry te zeggen voor zijn fouten. En soms’ - hier liet ik een korte stilte vallen - ‘om iedereen die zijn leven heeft vergald nog even flink de waarheid te zeggen. Deze categorie zit trouwens aardig in de lift, mag ik wel zeggen.’

Ik zweeg, ook omdat op dit moment de cafédeur werd geopend. Tussen de gordijnen verscheen een vrouw van royaal middelbare leeftijd. Haar rechterhand gebruikte ze om een gordijn opzij te schuiven, in haar linker droeg ze twee boodschappentassen. Dat leek me te veel van het goede. Inderdaad bleef één van de tassen haken, waarna een prei uit de tas viel en de inhoud van een zak sinaasappels over de grond rolde.

‘Verdomme,’ sprak de vrouw.

‘Jezus, Jannie, niet wéér,’ reageerde de man achter de bar. Met misprijzen bezag hij de vrouw die moeizaam bukkend de sinaasappels bij elkaar raapte, zonder dat hij zelf een vinger uitstak. Zoveel ingesleten ergernis, dit moest wel een stel zijn.

De vrouw had haar tassen weer gevuld en wrong zich achter de bar langs haar man. Intussen had ik mijn glaasje leeggedronken. Dit was het moment. Ik klopte op de zakken van mijn colbert.

‘Ach, de portefeuille ligt in de auto. Die zal ik zo even halen. Jammer, ik had graag…’

De kastelein pakte het visitekaartje op en keek heel even zijn eega na, die mopperend en schommelend met de tassen achter een deur verdween.

‘Mag ik…?’ vroegen zijn ogen.

Ik knikte. De barman legde het kaartje in een la legde en schonk mijn glaasje vol.

Inmiddels had de oudere man aan het raam de leesportefeuille erbij gepakt. Eén tijdschrift haalde hij met omzichtige bewegingen uit de map. Hij draaide het een kwartslag en liet de periodiek vervolgens in het midden en over de volle lengte openvallen. Als bij een slaperige slang kwam zijn tong langzaam uit zijn mond tevoorschijn.

De jongste biljarter had het tafereel gevolgd en was achter de bejaarde komen staan, die geconcentreerd de uitklapplaat bestudeerde.

‘Ja ome Jan, dan is het thuis maar behelpen, wat?’

Ome Jan sloeg het blad dicht, betrapt, alle andere mannen lachten. Het was wat de Vlamingen zo mooi een charmetijdschrift noemen. Ik had wel eens gehoord dat de middenpagina vrouwelijk schoon exposeerde.

De zwakke plek van ome Jan was duidelijk. Ik draaide me zijn kant uit.

‘U lijkt me een man van de wereld,’ begon ik. ‘Mag ik ome Jan zeggen? Wat ik laatste toch meemaakte, bij een crematie. Bent u wel eens in de ovensectie geweest? Als bezoeker, bedoel ik? Het is daar een compleet labyrinth. Hoe dan ook, ik had een fraai eindshot gemaakt, al zeg ik het zelf, de kist die statig de kachel in glijdt, de vlammen die lekken aan het eikenhout. Stukje Peer Gynt erbij, dacht ik meteen. Even later, ik sla een hoek om en wat zie ik? Vijf meter van me vandaan?’

‘Nou?’ vroeg ome Jan.

‘Een man en een vrouw. Een kwartier daarvoor nog diep in tranen bij de beminde overledene en nu stonden ze in een nis te vozen.’

Hier hadden de aanwezigen niet van terug. Dit was andere koek dan heb jij je AOW al binnen en zijn de sperziebonen nog in de bonus?

Ome Jan wilde hier de leesportefeuille wel voor terzijde leggen. Hij probeerde niet te gretig te klinken, zag ik. Een druppel speeksel glinsterde in een mondhoek.

‘Te vozen? Als in…’

‘Als in elkaar grondig troosten, zeg maar. Was ik een verbalisant geweest: bewegingen makend als zijnde gehuwd. Gelukkig had ik ze uit twee verschillende volgauto’s zien stappen. Anders waren ze nog familie ook. Die vrouw trouwens…’

Ik hield even op met praten, alsof ik doende was een wazig beeld scherper te krijgen. Ik tilde mijn lege kelkje op en zette het weer terug op de bar.

‘Ja, ja, die vrouw? Theo, geef meneer een borreltje van mij.’

Ome Jan trok een briefje van vijf uit een broekzak. Hij wilde alles van die vrouw weten. Ik deed mijn best om de dame zo weelderig en haar bewegingen in de crypte zo gedetailleerd mogelijk te beschrijven. Daar kon ome Jan wel even mee vooruit.

Ook de jongere biljarter had aandachtig geluisterd. Hij was zelfs gestopt met mikken. Ik wendde me tot hem en tot zijn vader.

‘Laatst mocht ik de begrafenis van een collega van u beiden vastleggen. Een biljarter bedoel ik, kennelijk een grootheid in het Brabantse. Hij lag in zijn kist in het tenue van zijn vereniging, zijn keu geklemd in de rechterhand en een krijtje ernaast. Ik meen zelfs dat de kist bekleed was met origineel biljartlaken. Voordat de kist werd gesloten legde zijn vrouw een doosje met drie ballen tussen zijn benen. Dat vond ik persoonlijk een beetje té. Maar goed, toen kwam het.’

Ik pauzeerde even en schraapte nadrukkelijk mijn keel. De oudste biljarter pikte de hint op.

‘Theo, zet er een biertje naast.’

‘Heel vriendelijk,’ sprak ik. ‘Een vaasje graag. Waar was ik? O ja, toen moest de kist naar het graf worden gedragen. De dragers waren natuurlijk allemaal lid van zijn biljartclub. En allemaal in tenue. Alleen was één van die mannen een stuk kleiner dan de rest. En die stond links vóór opgesteld. Nou, u begrijpt het wel.’

‘Wat?’ vroegen vader en zoon in koor.

‘Het waren maar twee treedjes, de kapel uit, maar die kleine verstapte zich. En toen rolden die ballen door de kist. Het doosje was opengegaan, denk ik. De hele weg naar het graf en bij het zakken van de kist: de ballen die klotsten door de kist.’

‘Jezus.’ De vader klonk bepaald aangedaan. ‘En komt dat allemaal op de film?’

’Ach, weet u, ik ben professional. Ik zet er een paar maten Mozart onder en opgelost.’

‘Ha, ja,’ lachte de zoon, die minder fijngevoelig was. Hij pakte zijn keu in de rechterhand, als een pedel bij een promotie, en stampte er ritmisch mee op de grond.

‘Tieten-kont, tieten-kont, tieten-kont-kont-kont’.

Zijn vader bleef niet achter.

‘Tieten-kont, tieten-kont, tieten-kont-kont-kont.’

Dat is Strauss, sukkels, dacht ik, maar ik lachte minzaam. ‘Ik hoor het al, de heren zijn kenners van het klassieke repertoire.’

‘Mooi verhaal, man,’ vond de zoon. ‘Borreltje ernaast zetten?’

‘Dank u, maar het gaat wel hard zo. Bittergarnituurtje doen?’

Terwijl de kastelein in de weer was met een frituurpan, zag ik de man van de telefoon en de rekenmachine opstaan van zijn stoel. Moeizaam liep hij in de richting van het toilet. Zijn rechterbeen sleepte hij achter zich aan.

‘Wat heeft hij?’ vroeg ik, toen hij in het toilet was verdwenen.

‘Dat is Zwarte Joop,’ antwoordde de kastelein. ‘Dat been heeft hij opgelopen in Libanon.’

‘Zwarte Joop?’ De voormalige Unifiller had spierwit haar.

‘Joop regelt hier in de wijk de zwarte lotto, vandaar.’

Het was me duidelijk. Joop was niet de koppelbaas waarvoor ik hem had aangezien en het was vermoedelijk zijn Camaro die voor de deur stond. En hij zou ook wel genoeg contanten op zak hebben.

Toen Joop weer aan zijn tafeltje zat, waren de bitterballen gereed. Ik besloot om de saamhorigheid wat te vergroten en ging rond met de schaal. Als laatste presenteerde ik de man van de zwarte lotto een bitterbal.

‘Excuseer,’ begon ik. ‘Ik zag uw kwetsuur, opgelopen in dienst van Hare Majesteit. Heel spijtig. Uw handicap doet me denken aan een gebeurtenis, kortgeleden. Als u geïnteresseerd bent?’

Zwarte Joop draaide zijn stoel mijn kant uit en knikte.

‘Het ging om een fotoreportage. Een routineklusje, dacht ik op voorhand. Een kwartier voor de mis begon, had ik mijn fotomomentje met de overledene. Alleen, achter een gordijntje in de kerk, dat werkt het prettigst. Er viel mij iets op aan zijn rechterbeen, of liever, aan de rechter broekspijp, om het scheenbeen. Die was een beetje ingezakt. Geen gezicht. Zoals wij in het vak tegen elkaar zeggen: je krijgt maar één kans voor een laatste indruk. Dus, ik pak die pijp en til hem wat op. En nou komt het, ik voelde er niets onder.’

Iedereen zweeg. Achter mij hoorde ik het zachte ruisen van de bierpomp.

‘Dank u wel.’ Ik nam een slok en ging verder.

‘Dus u begrijpt, ik schrok. Meestal hoor ik het als er iets speciaals aan de hand is. Een prothese die uit beeld moet blijven of een medaille die juist om aandacht vraagt. Nu had niemand mij iets gezegd. Even later komt zijn zoon binnen en ik vraag heeft uw vader een ongeluk gehad, met zijn been? Die jongen kijkt me aan en vraagt hoezo?’

Dit was het organische pauzemoment. Ik keek op mijn horloge. ‘O jee, is het al zo laat? Ik moet echt weg, anders heb ik niets te eten.’

Zwarte Joop greep direct in.

‘Theo, doe meneer een schnitzeltje-friet.’

‘Ach, heel attent van u. Wat rauwkost erbij misschien?’

Ik wachtte tot de waard de binnendeur had geopend, één schnitzel-friet-rauwkost naar achteren had geroepen en ging verder met mijn verhaal.

‘Enfin, ik vertel die zoon dat ik een onderbeen mis. Die jongen ook voelen natuurlijk, hij begreep er niks van. Papa heeft vorige week de hond nog uitgelaten, zei-die. Tja, dan toch even uw moeder erbij halen, opperde ik. Als iemand het kan weten…’

Zo’n ademloos luisterend publiek als in café ’t Hoekje had ik niet eerder meegemaakt. De biljarters hadden hun keu in het rek gezet.

‘Even later komt de weduwe erbij, zo’n kraai van de uitvaartonderneming in haar kielzog. Dat mensje helemaal over d’r toeren. Zij wist ook niets van een onderbeen dat ontbrak.

Ik begrijp het niet, jammerde ze, Anton vertelde me altijd alles. Die man van de uitvaart direct alles ontkennen, die lui dekken zich meteen in. Nee, dat been was nog helemaal gaaf toen ze Anton uit zijn huis hadden gehaald en ook toen ze hem hadden opgebaard. Maar ja, de laatste twee dagen in de kerk waren ze er niet bij geweest.’

‘En toen?’ vroeg Zwarte Joop.

‘Tja, dat was het, voor dat moment. Met toestemming van de rechter-commissaris kon de begrafenis uiteindelijk doorgaan. Maar het onderzoek gaat verder, begreep ik.’

Ik voelde de telefoon trillen in mijn broekzak.

‘Excuseer,’ zei ik. ‘Al dat bier…’

In het toilet las ik het appje van Y.

‘En?’ vroeg ze.

‘Twee bier, drie jenever, een portie bitterballen en een schnitzel-friet. Het moest wel van ver komen vandaag. Ik heb het been er ook ingegooid.’

‘Gaaf. En volgende week?’

‘Van der Valk.’

***

De schrijver aan het woord

Over Nico van Meerkerk: Ik ben 70 jaar oud en heb gewerkt als jurist. Mijn hobby’s zijn piano spelen, bridge en lezen, vooral geschiedenis. In mijn werkende leven heb ik honderden brieven en processtukken geschreven, waarin de fantasie geen rol speelde. Sinds enkele jaren schrijf ik fictie ‘voor de lol’. Recent heb ik een kinderboek voltooid, waarvoor ik probeer een uitgever te vinden.

Tjade Witmaar is beeldend kunstenaar, illustrator en grafisch ontwerper en werkte als zodanig in Nederland en Spanje.